Περιήγηση στο χρόνο

Η αρχή της ιστορίας της Νάξου χάνεται κάπου στη περιοχή των μύθων. Αρχαιολογικά ευρήματα (Γκρότα, σπήλαιο Ζα) μαρτυρούν την ύπαρξη μιας αναπτυγμένης κοινωνίας, ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ. Ωστόσο η Νάξος παρουσιάζεται δυναμικά στο χώρο του Αιγαίου την 3η χιλιετία π.Χ., σαν σημαντικό κέντρο του λεγόμενου “κυκλαδικού πολιτισμού”. Οι γνώσεις μας για την περίοδο αυτή προέρχονται από τα ευρήματα των τάφων (Γκρότα, Καστράκι, Πάνορμος) και κυρίως από τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια (μαρμάρινα αγαλματίδια με ανθρώπινη μορφή). Την εποχή αυτή οι Κυκλαδίτες ανέπτυξαν την ναυσιπλοΐα και άνοιξαν θαλάσσιους δρόμους επικοινωνίας με όλους τους λαούς που κατοικούσαν στα πα­ράλια του Αιγαίου και την Ανατολική Μεσόγειο. Στην αυγή της 2ης χιλιετίας π.Χ., την σκυτάλη της ναυτικής κυριαρχίας στο Αιγαίο παίρνει η Μινωική Κρήτη. Μετά την έκρηξη του ηφαίστειου της Σαντορίνης γύρω στα 1760 π.Χ. (ίσως την καταστροφικότερη στα χρονικά της ανθρωπότητας), η οποία προκάλεσε την απότομη πτώση του Μινωικού πολιτισμού, εμφανίζεται η δύναμη των Μυκηνών. Η Νάξος γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στην κεντρική Ελλάδα και την Ανατολή. Ένα τμήμα της πρωτεύουσας της Νάξου, κατά την μυκηναϊκή περίοδο (1600 – 1100), αποκαλύφθηκε κάτω από την πλατεία της μητρόπολης, στη Χώρα (αρχαιολογικός χώρος Γκρόττας).

Στα χρόνια που ακολουθούν η Νάξος εποικίζεται από Ίωνες. Αρχίζει για το νησί μία μεγάλη περίοδος ανάπτυξης που κορυφώνεται τους αρχαϊκούς χρόνους (7ος - 6ος αι. π.Χ.) και συνοδεύεται από την άνθηση των τεχνών, ιδιαίτερα της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής. Το 490 π.Χ. η Νάξος καταστράφηκε από τους Πέρσες οι οπο­οι προσπαθούσαν να επεκτείνουν την επιρροή τους στις ελληνικές θάλασσες. Δεν κατάφερε ποτέ να συνέλθει και να ξαναβρεί την παλιά της αίγλη. Μετά την οριστική συντριβή των Περσών από τους Έλληνες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, η Νάξος γίνεται μέλος της αθηναϊκής συμμαχίας. Το 41 π.Χ., έγινε ρωμαϊκή επαρχία και χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας.

Οι βυζαντινοί χρόνοι και η έλευση του χριστιανισμού βρίσκουν τη Νάξο σε περίοδο αφάνειας. Ωστόσο πολύ νωρίς άρχισαν να κτίζονται εκκλησίες και μοναστήρια, όλων των ρυθμών και των τύπων, με τοιχογραφίες υψηλής ποιότητας, ώστε σήμερα να μιλάμε για την «βυζαντινή έκπληξη της Νάξου». Από τον 7ο αιώνα οι Σαρακηνοί και άλλες ναυτικές δυνάμεις συγκρούονται για την κυριαρχία στο βυζαντινό Αιγαίο, με ολέθρια αποτελέσματα για την οικονομία, τον πολιτισμό αλλά και την ίδια την ζωή των νησιωτών. Οι κάτοικοι μετακινούνται στο εσωτερικό του νησιού. Στους πρόποδες του κάστρου του Απαλίρου, στο κέντρο του νησιού, βρισκόταν η πρωτεύουσα της βυζαντινής Νάξου.
Το 1207, ο Μάρκος Σανούδος, ανιψιός του δόγη της Βενετίας κυριεύει το νησί. Διαδοχικά κατακτά 18 νησιά του Αιγαίου και ιδρύει το δουκάτο του Αιγαίου με έδρα τη Νάξο. Στο λόφο που αποτελεί την φυσική ακρόπολη της πόλης, ο Σανούδος, έκτισε το κάστρο της Χώρας, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης του νησιού, χρησιμοποιώντας υλικά από την αρχαία πόλη. Ο Σανούδος μόλις κατέλαβε την Νάξο, χώρισε το νησί σε 56 τόπους που μοίρασε στους αξιωματούχους του και επέβαλε την φεουδαρχία. Ο ντόπιος πληθυσμός στα χρόνια του μεσαίωνα ήταν εξαθλιωμένος, χωρίς δικαίωμα να ορίζει δική του γη, υποχρεωμένος να την καλλιεργεί για λογαριασμό των αρχόντων. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το νησί, το 1537 και διατήρησαν την φεουδαρχία.